O niedokształceniu mowy o typie afazji mówimy wtedy, kiedy u dziecka obserwujemy utratę nabytych wcześniej umiejętności językowych i trudności w dalszym nabywaniu mowy na skutek uszkodzeń neurologicznych mających miejsce między 2. a 6. rokiem życia.
Możemy wyróżnić trzy postacie tego zaburzenia:
- ekspresyjną, polegającą na trudnościach w nadawaniu mowy
- percepcyjną, polegającą na trudnościach w rozumieniu mowy
- mieszaną.
Na skutek incydentu neurologicznego ma miejsce regres nabytych już funkcji językowych. Widoczne są również trudności w dalszym przyswajaniu mowy przez malucha. Dziecko często próbuje kompensować sobie swoje trudności poprzez komunikację niewerbalną. Dużą rolę odgrywają gesty, intonacja, mimika twarzy i kontekst sytuacyjny.
Postać zaburzenia ekspresyjna
Rozumienie mowy w tej grupie dzieci jest prawidłowe. Poprawnie wskazują przedmioty codziennego użytku, a także ilustracje przedstawiające różne czynności, przedmioty i cechy. Zarówno proste, jak i złożone polecenia są często przez nie rozumiane. Może się jednak zdarzyć, że trudnościom w nadawaniu mowy towarzyszą również deficyty rozumienia. Trudności rozumieniu mogą sprawiać relacje czasowe i przestrzenne, a także pojęcia abstrakcyjne i uogólniające. Utrudnione może być również rozumienie dłuższych tekstów. Dzieci z niedokształceniem mowy o typie afazji mają trudność z zapamiętaniem wzorca ruchowego wyrazów. Wyrazy często są zniekształcane – dziecko opuszcza lub przestawia głoski/sylaby, upraszcza grupy spółgłoskowe, przez co wyrazy nie brzmią prawidłowo np. /bamburger/ zamiast /hamburger/. Dotyczy to wypowiedzi spontanicznych, a także powtarzania dłuższych wielosylabowych wyrazów. Dzieci w tej grupie często stosują różnorodne strategie, aby ułatwić sobie wypowiedzenie jakiegoś słowa, np. dzielą wyrazy na sylaby (pojedyncze sylaby wypowiadane są poprawnie, jednak podczas prób wypowiedzenia całego wyrazu ulega on zniekształceniu). Charakterystycznym zjawiskiem jest również tzw. “próbna artykulacja”, polegająca na przygotowaniu się do wypowiedzenia wyrazu (dziecko wypowiada je najpierw po cichu do siebie, a potem dopiero głośno do rozmówcy). Zasób słownictwa jest nieadekwatny do wieku, a budowane zdania są bardzo uproszczone i niepoprawne pod względem gramatycznym.
Postać zaburzenia percepcyjna
W tej grupie dzieci mają trudności z prawidłowym wskazywaniem ilustracji przedstawiających różne przedmioty, czynności i cechy. Reagują nieadekwatnie na zadawane im pytania, nieprawidłowo wykonują polecenia. Dodatkowo występują trudności w nadawaniu mowy. Budowane przez nie wypowiedzi są niepoprawne pod względem gramatycznym. Często potrafią jednak powtórzyć głoskę/wyraz/zdanie przy jednoczesnych trudnościach w rozumieniu tego, co mówią. Mają trudności w zapamiętywaniu znaczenia słów. Charakterystycznym zjawiskiem jest zastępowanie wyrazów innymi na podstawie ich podobieństwa brzmieniowego lub znaczeniowego (np. “widelec” zamiast “łyżka”).
Postawienie prawidłowej diagnozy często jest wyzwaniem dla terapeutów ze względu na występowanie objawów w zakresie funkcji poznawczych i emocjonalnych. Prawidłowo przeprowadzona diagnoza powinna zostać wsparta badaniami również u innych specjalistów: neurologa, audiologa i psychologa.
Bibliografia
- Panasiuk J. (2015). Postępowanie logopedyczne w przypadkach alalii i niedokształcenia mowy o typie afazji. W: Grabias S., Panasiuk J., Woźniak T. (red.) Standardy postępowania logopedycznego. Lublin: UMCS
