Profilaktyka logopedyczna obejmuje szeroki zakres działań. Trwają one przez okres całego rozwoju mowy, począwszy od życia płodowego, kończąc na etapie swoistej mowy dziecięcej, kiedy następuje moment gotowości do rozpoczęcia nauki w szkole. Główną rolą profilaktyki logopedycznej jest prewencja przed powstawaniem wszelkiego rodzaju odstępstw od normy w akcie komunikacji językowej.
Profilaktyka przeważnie wiąże się ze współpracą specjalistów związanych z różnymi dziedzinami nauki. Z tego względu można wyróżnić trzy szczeble działań profilaktycznych:
– profilaktykę pierwotną, dzielącą się na swoistą oraz niespecyficzną;
– profilaktykę drugorzędową (wtórną);
– profilaktykę trzeciorzędową.
Celem profilaktyki pierwotnej jest zapobieganie powstawaniu wad i zaburzeń mowy.. Istotą profilaktyki drugorzędowej są wczesne działania diagnostyczne zwłaszcza wśród dzieci z tak zwanych ‘grup ryzyka’. Celem ostatniego z wymienionych rodzajów profilaktyki, czyli prewencji trzeciorzędowej, jest zapobieganie powstawania zaburzeń wtórnych u osób, które zostały wcześniej zdiagnozowane pod kątem zaburzeń komunikacji
Okres prenatalny
W okresie prenatalnym kluczowym elementem profilaktyki jest świadomość rodziców lub opiekunów dziecka dotycząca ich postępowania. Warto, aby oboje zadbali o swoje zdrowie planując powiększenie rodziny jeszcze przed okresem ciąży. Niezbędna jest stała opieka ginekologiczna przyszłej matki, odpowiednie, zdrowe odżywianie się, aktywność fizyczna, zwłaszcza na świeżym powietrzu, a także unikanie sytuacji stresowych. Zaleca się, by matka unikała różnego rodzaju używek, ze względu na możliwość uszkodzenia płodu.
Już w tym okresie możliwe jest rozpoczęcie stymulacji rozwoju mowy. W drugiej połowie ciąży, wskazane jest, by matka mówiła do dziecka i włączała mu muzykę, a także zapewniła dziecku poczucie spokoju i miłości. Taka postawa akceptacji i pozytywnego oczekiwania korzystnie wpływa na budowanie więzi uczuciowej, a także przyczynia się do aktywizacji płodu i sprzyja harmonijnemu rozwojowi.
Okres perinatalny
W okresie perinatalnym szczególnie istotna jest odbywająca się pod okiem lekarzy odpowiednia pielęgnacja noworodka. W przypadku, gdy zostałaby zalecona rehabilitacja, ważne byłoby możliwie jak najwcześniejsze podjęcie ćwiczeń i stosowanie się do rad specjalistów, by zapobiec rozwojowi wszelkich nieprawidłowości.
Kontroli warto poddać również odruchy, między innymi: odruch ssania, przełykania, Babkina, szukania, kąsania, żucia, otwierania ust, czy też wymiotny. Objawem wskazującym na nieprawidłowości w funkcjonowaniu odruchów jest trudność w przyjmowaniu pokarmów. W razie potrzeby, można wprowadzić ćwiczenia integracji sensomotorycznej, które mogą wykluczyć możliwość wystąpienia zaburzeń mowy tudzież złagodzić ich objawy.
Profilaktyka logopedyczna w pierwszym roku życia
W pierwszym roku życia istotną rolę odgrywa prawidłowa dieta dziecka. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca, by do końca szóstego miesiąca życia, dziecko było karmione tylko w sposób naturalny.
Siódmy miesiąc życia uznaje się za czas odpowiedni do wprowadzenia pokarmów uzupełniających, przy równoczesnym kontynuowaniu karmienia piersią do drugiego roku życia, a nawet dłużej. Przy wprowadzeniu żywności uzupełniającej ważne jest, by nie była ona modyfikowana genetycznie.
Wraz z pojawieniem się pierwszych zębów, można włączyć do diety dziecka pokarmy stałe. Początkowo żywność stała powinna być wprowadzana w małych ilościach, by dziecko mogło przyzwyczaić się do nowych smaków, by z czasem stopniowo zwiększyć wielkość porcji i zmienić jej konsystencję na mniej rozdrobnioną, przyzwyczajając dziecko do żucia.
Należy zadbać o higienę podczas przygotowywania pokarmów dla dziecka, używać czystych akcesoriów oraz podawać je po wcześniejszym umyciu rąk. Używanie smoczków i butelek po szóstym miesiącu życia nie jest uznawane za korzystne i od tego momentu warto je eliminować. Alternatywą jest stosowanie smoczków przypominających kształtem pierś matki.
W drugiej połowie pierwszego roku życia warto zadbać o higienę jamy ustnej, poprzez przemywanie jej dziecku wodą po posiłku i przed snem. Takie działanie stanowi skuteczną ochronę przed próchnicą.
Rodzic powinien zwracać uwagę na całościowy rozwój swojego dziecka i stymulować je do kolejnych etapów rozwojowych. Podczas prób nawiązania kontaktu przez dziecko, niewskazane jest odwlekanie lub nie pojawianie się odpowiedzi ze strony rodzica, ze względu na możliwość zniechęcenia się przez dziecko i zaprzestania wszczynania interakcji. Istotne jest również wspomaganie percepcji wzrokowej, gdyż właśnie dzięki narządowi wzroku dziecko uczy się prawidłowych ruchów narządów artykulacyjnych od osób z najbliższego otoczenia, by następnie próbować je odtworzyć. Stymulacja zmysłu wzroku może odbywać się poprzez pokazywanie przedmiotów o kontrastowych kolorach.
Ważnym jest, by rodzic zaspokajał i reagował na wszelkie potrzeby dziecka, zarówno fizjologiczne, jak i psychiczne. Zaniedbanie tych sfer burzy prawidłowy rozwój psychomotoryczny u dziecka. Istotną kwestią jest także dbałość o prawidłowy wzorzec fonologiczny, który dziecko utrwala przed rozpoczęciem nadawania mowy.
Weronika Dowżycka
