Oliwia Kędzierska
Dorosły u logopedy? Porozmawiajmy o… giełkocie.
Czym jest giełkot?
Giełkot (inaczej: „mowa bezładna”; „mówienie bez ładu i składu”) należy do zaburzeń płynności mówienia. Występuje zarówno u dzieci, jak i u pacjentów dorosłych! Jego przyczyna nie jest do końca poznana. W pewnym stopniu prawdopodobnie ma podłoże genetyczne. Trudno jednak jest określić, w jakim stopniu dziedziczenie ma wpływ na pojawienie się tego zaburzenia mowy.
Kiedy możemy podejrzewać giełkot?
Niestety nadal na brakuje jednoznacznych kryteriów rozpoznawania tego zaburzenia mowy. Jednak wśród objawów giełkotu na pierwszym planie znajduje się szybkie i/lub nieregularne tempo mówienia oraz zaburzony rytm wypowiedzi. Występują nieprawidłowości w zakresie akcentu wyrazowego i zdaniowego – pacjent akcentuje niewłaściwe sylaby w wyrazach (akcent wyrazowy) i/lub niewłaściwe wyrazy w zdaniu (akcent zdaniowy). Ma to znaczący wpływ na zrozumiałość wypowiedzi, np.:
– O, kupiłeś sobie czarny samochód?
– Nie, KUPIŁEM srebrny samochód (zamiast: „Nie, kupiłem SREBRNY samochód).
Dodatkowo obserwuje się zjawisko pomijania sylab w wyrazach lub wyrazów w zdaniach, wtrącanie, a także stłaczanie głosek lub sylab, co znacznie obniża zrozumiałość wypowiedzi. Pacjenci z giełkotem rzadziej stosują pauzy lub robią je w nieodpowiednich miejscach wypowiedzi, np.:
„Nie tylko ja…jadłem czekoladę” zamiast „Nie…tylko ja jadłem czekoladę”.
Kolejnym z objawów są tzw. „normalne niepłynności” mówienia:
- powtórzenia części i/lub całych wyrazów, np.: ko-kogut
- powtarzanie części zdań, np. Ola poszła Ola poszła do sklepu.
- rewizje, czyli tzw. „poprawki”, np.: córka poszedł…poszła do szkoły
- embolofonie, czyli wtrącenia dźwięków yyy, eee
- embolofrazje polegające na wtrącaniu fraz, np.: znaczy się
- niekończenie (urywanie) zdań.
Ze względu na występowanie normalnych niepłynności, zaburzenie to często bywa błędnie interpretowane jako jąkanie. Należy pamiętać, że powtórzeniom występującym w giełkocie nie towarzyszą dodatkowe napięcia i/lub współruchy. Natomiast w jąkaniu obserwuje się niepłynności patologiczne: spastyczne powtórzenia dźwięków, prolongacje (przedłużenia dźwięków), bloki i współruchy (dodatkowe ruchy towarzyszące mówieniu). Również występują embolofonie, jednak w jąkaniu mają one spastyczny charakter (towarzyszą im dodatkowe napięcia). W procesie diagnostycznym niezbędne jest przeprowadzenie prób różnicujących oba te zaburzenia mowy. Istnieje jednak możliwość współwystępowania obu tych zaburzeń u jednej osoby. Giełkot należy również różnicować z takimi zaburzeniami mowy jak dyzartria (zaburzenia koordynacji oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnej na skutek uszkodzenia nerwów) i tachylalia (nadmiernie szybkie tempo mówienia).
Jakie mamy rodzaje giełkotu?
W literaturze przedmiotu występuje podział na dwie odmiany giełkotu: giełkot językowy i giełkot motoryczny. W przypadku tego pierwszego mamy do czynienia z trudnościami na poziomie planowania wypowiedzi. Pacjenci doświadczają trudności z doborem właściwych słów do swoich komunikatów. Zdania budowane są nieprawidłowo pod względem gramatycznym. Natomiast w przypadku giełkotu motorycznego osoba doświadcza trudności w zakresie struktury wyrazów i artykulacji. Pacjenci upraszczają grupy spółgłoskowe, wtrącają lub pomijają dodatkowe głoski/sylaby w wyrazach.
Na czym polega terapia giełkotu?
Tak jak w przypadku innych zaburzeń mowy, postępowanie terapeutyczne musi być dostoswane do potrzeb i możliwości pacjenta. W terapii kładzie się nacisk na umiejętność dostrzegania przez pacjenta swoich nieprawidłowości w mówieniu i koncentrowania się na tym, w jaki sposób mówi. Istotna jest rola ćwiczeń w stosowaniu pauz w odpowiednich miejscach wypowiedzi. Pracuje się również nad zwolnieniem tempa mówienia, a także precyzją wypowiadania sylab.
Osoby dorosłe z giełkotem motorycznym często proszone są przez logopedę o stworzenie listy słów, które sprawiają im trudność. Następnie przechodzi się do treningu precyzyjnego artykułowania tychże wyrazów.
W przypadku giełkotu językowego praca terapeutyczna obejmuje ćwiczenia prowadzące do poprawy organizacji wypowiedzi. Wprowadzane są ćwiczenia kształtujące umiejętności językowe i narracyjne, np. na poszerzenie swojego słownictwa.
Mowa jest jedną z naszych wizytówek. W wielu miejscach pracy umiejętność zrozumiałego wypowiadania się jest niezwykle konieczna. Dzięki terapii logopedycznej można uzyskać naprawdę niesamowite efekty. Wypowiedzi osoby zgłaszającej się na terapię staną się zrozumiałe dla otoczenia, co może również przyczynić się – w przypadku osób dorosłych – do poprawy pozycji w pracy. Natomiast dziecko poddane systematycznej terapii będzie lepiej przemawiać na forum klasy, dzięki czemu będzie lepiej odbierany przez swoich równieśników.
Bibliografia
- Spruit M. (2016). Giełkot. Jak zrozumieć osoby mówiące niewyraźnie. Podręcznik diagnostyki i terapii. Kraków: Wydawnictwo Edukacyjne
- Tarkowski Z. (2017) Jąkanie. Giełkot. [w:] Gałkowski T., Jastrzębowska (red.) Logopedia. Pytania i odpowiedzi (t.2, wyd. II). Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego
